Sistemin dinamiğinin kendi düzenini oluşturacağı, doğanın da buna göre kendisini düzenleyeceği, bu düzenlemenin sürekli olduğu ve zaman ve konum ölçeklerine göre değerlendirilmesi düşüncesi çok eskidir. Lucretius'a [1] dayanır. Düşün ve bilim tarihi boyunca sürer. Bu düşüncenin en açık anlatımı entropinin artışı ilkesi ile 19. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Tüm evreni sistem olarak kabul edersek, bu sistemin bir yerinde gerçekleşmesi olası durum sayısı azalırken, bu sayı 'o yer'in enerji ve kütle alışverişinde olduğu 'yer'de artar. Olasılık sayısında azalış, artıştan azdır. Sistem devindiği sürece sistemin içerisindeki toplam olasılık artar.
Geri bildirim, bu devinim süresinin algılanabilir bir zaman ölçeğinde, öz düzenlemeye katkısı olan bir eylemdir. Belirleyici (deterministik) bakış açısıyla neden sonuç olarak gördüğümüz; aslında, öz düzenlemenin içerisindeki geri bildirimdir. Bolluk-nüfus artışı-kıtlık-yeni kaynak arayışları, savaşlar, göç-yeni kaynaklar, keşifler, yeni düzenler-bolluk...Bu kadar yalın değil ama algılayabildiğimiz zaman diliminde böyle. Doğal öz düzenlemede bu salınımların ne frekansları ne de dalga yükseklikleri aynı.Öte yandan, bu geri bildirim sisteme eklenerek sistemin verimi artırılabilir. İşte bu mühendisliktir. Başta Eski Mısır olmak üzere nehir olan her yerde suyun akış hızını düzenlemek için geri bildirim mekanizması [2] kullanılmış olsa da, mühendislikte ilk geri bildirim mekanizmasının J. Watt tarafından buhar makinesinin hızını sabit tutmak için geliştirildiği kabul edilir. Hız azalınca valfi açılacak konuma getirip hızı artıran, istenen hız değeri aşıldığında valfi kapatacak konuma getiren bu mekanizmanın matematiksel modelini Maxwell ekte verdiğim [3] ünlü makalesinde yapmıştır. (Öte yandan, Maxwell'in molekülleri hız değerine göre değerlendirip onlara kapıyı açıp kapatan 'cin'i bir geri besleme değildir. Maxwell'in Cini, sisteme öz düzenleme yaptırmamakta, düzenlemeye dışarıdan katılmaktadır [4])
Fiziğin, mühendisliğin ve özellikle 'kontrol teorisi'nin önemli bir parçası olan doğal ya da yapay geri bildirim; öz düzenlemeyi etkiler.
İmdi; toplumda bir 'geri bildirim'den söz edebilir miyiz? Bilimsel bilginin değersizleştirilmesinin, etik değerlerin yerine maddi çıkarların gelmesinin, cemiyetin/toplumun (Gesellschaft) yerini cemaatlerin (Gemeinschaft) almasının geri bildirimi; genç kuşaklardaki umutsuzluk, değersizlik, özensizlik olarak ortaya çıkmaktadır. Toplum; öz düzenleme yapmak istiyorsa bu geri bildirimi alıp değerlendirir; istemiyorsa dengeden uzaklaşılır. Bir çatallanmaya ulaşılır (bifurcation) ve yeni bir yapı oluşabilir. Prigogine'in [5] yayıcı yapıları bu şekilde topluma uyarlanabilir mi, bilmiyorum.
Fakat; genç kuşakları eleştirmeden önce aynayı kendimize tutup geri bildirimleri almak, üzerinde düşünmek, geleceği beslemek (feed forward) gerektiğini biliyorum.
Fakat; genç kuşakları eleştirmeden önce aynayı kendimize tutup geri bildirimleri almak, üzerinde düşünmek, geleceği beslemek (feed forward) gerektiğini biliyorum.
KAYNAKLAR
[1] Lucretius, ?99-?55 M.Ö., De Rarum Natura (Evrenin Yapısı), Çev.: Turgut Uyar-Tomris Uyar, 1974
[2] Smith L. C., Rivers of Power, How a Natural Force Raised Kingdoms, Destroyed Civilizations and Shapes Ou World, Penguin Books, 2021.
[3] https://royalsocietypublishing.org/doi/10.1098/rspl.1867.0055
[4]els, Dries & Wouters, Michiel. (2015). The thermodynamics of time. https://arxiv.org/pdf/1501.05567.pdf
[5] Kondepudi, D., Prigogine, Modern Thermodynamics From Heat Engines to Dissipative Structures, John Wiley and Sons, 2015.
[2] Smith L. C., Rivers of Power, How a Natural Force Raised Kingdoms, Destroyed Civilizations and Shapes Ou World, Penguin Books, 2021.
[3] https://royalsocietypublishing.org/doi/10.1098/rspl.1867.0055
[4]els, Dries & Wouters, Michiel. (2015). The thermodynamics of time. https://arxiv.org/pdf/1501.05567.pdf
[5] Kondepudi, D., Prigogine, Modern Thermodynamics From Heat Engines to Dissipative Structures, John Wiley and Sons, 2015.
Yorumlar
Yorum Gönder